Kişi değer gördüğü kadar kendisine değer verir!

Çocukların kendileriyle ilgili algısını, öz değerini, benlik saygısını çevresinden aldığı tepkilerin üzerine inşa eder. Ailesinin, arkadaşlarının, öğretmenlerinin kendisine muamelesi, çevresinden yetenekleri veya başarılarıyla alakalı aldığı ya da alamadığı reaksiyonlar benlik saygısının oluşumu üzerinde oldukça etkilidir.

Çocuğun ilk iletişime geçtiği grubun ailesi olduğunu düşünürsek bu aynalama ilk ailede başlar. Çocuk dünyaya geldiğinde benlik kavramı onun için bir anlam ifade etmez. Ebeveynin çocuğu için psikolojik olarak nasıl bir ayna olduğu çocuğun kendilik algısı üzerinde ilk izlenimlerini oluşturur ve çocuk hayatı boyunca bu izlenimlerinden etkilenir. Yani benlik saygısı doğuştan elde edilmez. Öğrenilerek kazanılır.

Anne-babanın çocuğuna muamelesi hiç söze gerek kalmaksızın çocuğa kendilik algısıyla ilgili bir fikir verir. Daha bir bebekken annesinin onu 'narin bir çiçek' gibi mi yoksa bir “patates çuvalı” gibi mi kavradığını hisseder. Çocuğunun varlığına saygı duyan bir anne çocuğuna banyo yaptırırken onu nazikçe tutması, yüzüne su geldiğinde gülümsediği için annenin de gülümsemesi onunla sözsüz bir iletişim kurduğunu gösterir. Böylelikle basit bir temizlik hadisesi bile anne-çocuk için güzel bir anı olur. Öte yandan çocuğunun mevcudiyetinden habersiz ve ilgisiz bir anne, bir yandan çocuğunu beslerken diğer yandan kitap okumayı veya televizyon izlemeyi tercih ettiğinde çocuğunun pek çok tepkisi yanıtsız kalacaktır. Birlikte aynı mekanı paylaşıyor olsalar da bir anıyı paylaşmamış olacaklardır. Bu tür kötü tecrübelerin birikimiyle çocuk kendisini annesinin dikkatine ve ilgisine layık olmadığını düşünecektir. Bu yüzden başarılı ebeveyn olmanın anahtarı çocuğun yüksek benlik saygısı kazanmasına yardımcı olmaktır.

Sözsüz mesajların yanında bir de ağızdan düşünülmeden çıkan kelimeler var. Sergilediği yanlış davranışlar üzerine bir değerlendirme yapılmaksızın “kötü çocuk” olarak adlandırılan çocuk bir süre sonra ona söyleneni kabul eder. Robert Merton’un tanımladığı “Kendini Gerçekleştiren Kehanet” ya da “Pygmalion Etkisi” olarak bilinen bu etki çocuk üzerinde oluşmaya başlar. Çocuk çevresinden aldığı reaksiyonlarla bir süre sonra kendisinden beklenen davranışlara uygun davranışlar sergilemeye başlar.

Bunlara ek olarak da çocuğun çekirdek ailesi haricinde birebir iletişim kurduğu çevresi de benlik saygısının gelişimi üzerinde etkilidir. Çocuğun akrabaları, komşuları, arkadaşları ve öğretmenleri de kendilik algısı üzerinde derin izler bırakabilir. Doğrudan etkileşim halinde olduğu öğretmeninden gelen olumlu veya olumsuz bir aynalama çocuğun kendisine biçtiği değeri yükseltebilir ya da düşürebilir.

Çocuk için arkadaş çevresinden aldığı tepkiler de öğretmeninden aldığı reaksiyonlar kadar önemlidir. Sporla ilgili bir becerisi olmayan ancak müzikal yeteneğe sahip olan ve keman çalabilen bir çocuk sporda başarılı olanların önde yer aldığı bir sınıfta kendini yetersiz görebilir. Yaşıtları tarafından kıymet görmeyen yeteneğini kendisi de küçümseyebilir ve benlik algısı üzerinde yanlış bir izlenim oluşabilir.

İnsanlar çocuk gelişimi üzerinde erken çocukluk döneminin önemini göz ardı ederek çocukluğunda kötü tecrübeler yaşamış pek çok kişinin de ileride bir çok başarıya imza atabildiğine dair ifadelerde bulunur. Bu tür başarılı insanların olduğu doğrudur ancak küçük kemancı örneğindeki gibi bir alanda başarılı olmak yüksek öz saygıya ve iç huzuruna sahip olmanın garantisi değildir. Kişiler benlik algısındaki ağır hasarları maskelemek için başarılarının arkasına sığınabilir. Bu tür bir savunma mekanizması sayesinde benlik olgusunun dağılması engellenmiş olur.

      Peki kişinin kendine verdiği değer değişemez mi?

Yazının başındaki ifademi tekrar etmek isterim. Benlik saygısı kalıtım yoluyla aktarılmaz; öğrenilerek kazanılır. Bu yüzden kişinin kendisini sevilmeye ve değer görmeye layık bir insan olarak kabul etmesine destek olacak olumlu tecrübeler kazanmasıyla birlikte öz değerlendirmesi yeniden şekillenecektir. Kişi üst üste yaşadığı pek çok hayal kırıklığına rağmen kendisinin, ailesinin ve çevresinin tutumlarını değiştirmeye başlamasıyla birlikte yeni kazanımlar elde edebilir.

"Sitemizde köşe yazarı olarak yazı yazan tüm yazarlarımız yazdıkları yazı ve görüşlerden tamamıyla kendileri sorumludur. Köşe yazarlarının yazılarından dolayı İnternethaber Yayıncılık AŞ. (elmaelma.com) hiçbir şekilde yasal sorumluluk kabul etmemektedir."